Merhaba,
Önceki blogumuzda Dünya'daki dokuma kumaşları, el yapımı ürünler, geleneksel dokumacılık ve dahasını ele alacağımız bir seriye başlayacağımızın haberini vermiştim. Konuyla ilgili ilginç örnekler bulduğumuz için çok geçmeden paylaşımlara başlamak istedim.
Bugün Asya kıtasındaki üç ülkeden üç eşsiz dokuma tekniğini konunun meraklılarıyla paylaşmaya geldim. Endonezya'nın batik kumaşı, Türkmenistan'ın kilim dokuması ve İran'ın kilim dokumasını ele aldığım bu bölümde bu üç farklı ürünün nasıl üretildiği ile ilgili kısa metinler okuyacaksınız. Üç üretim sonucunda da hikâyesi olan bir ürün görmek mümkün ve üretim süreci yörenin insanları tarafından yapılıyor. Tecrübe ve bilgi aktarımı aileler arasında nesilden nesle aktarılarak günümüze kadar aktarılıyor. Genel olarak baktığımızda da özellikle dokuma sürecinde kadın emeğinin, dokuma öncesi gerekli aletlerin sağlanması noktasında ise erkeklerin ön planda olduğu uzun bir süreç mevcut.
Herkese iyi okumalar!
Endonezya Batiği
Elde boyanan pamuk ve ipek giysileri saran teknikler, sembolizm ve kültür olarak da bilinen Endonezya batiği, Endonezyalıların hayatlarının tümüne işlemiş durumda: bebekler ona uğur getirmesi için sembollerle işlenmiş batik ana kucağı giysilerle taşınıyor ve ölüler cenaze için yapılmış batik kefenlere konuluyor. Özel tasarımlı kumaşlar evlilik ve hamilelik kutlamaları; kukla gösterileri ve diğer sanat gösterilerinde kullanılırken normal tasarımlı kumaştan yapılmış günlük kıyafetler iş ve akademik alanlarda her zaman giyilebiliyor. Giysiler belirli ritüellerde bile merkezi bir rol oynuyor. Batik, sebze ve diğer boyalara dayanan sıcak vaksla kumaşların üstüne nokta ve çizgiler çizen zanaatkârlarca boyanıyor. Bu ağda zanaatkârın kumaşı tek renge batırmasını, ağdayı kaynayan suyla çıkarmasını sağlayan ve daha fazla renk için aynı süreci tekrarlayarak işini titizlikle yapmasına olanak tanıyor. Böylesine büyük bir desen zenginliği Arap kaligrafisinden, Avrupa buketlerinden, Çin'in anka kuşlarından Japon toplumunun kiraz çiçeklerine, Hint / İran tavus kuşlarına kadar değişiklik gösteren bir çeşitliliği yansıtıyor. Sıklıkla nesiller ve aileler arası aktarılan batik, Endonezyalıların kültürel kimliği ile iç içe geçmiştir; tasarımların ve renklerin sembolik anlamları aracılığıyla toplumun yaratıcılığını ve maneviyatını ifade eder.
Türkmenistan geleneksel kilim örme sanatı
Türkmenistan'da geleneksel Türkmen kilimleri, dekoratif tasarımlarla işlenmiş el dokuması yün kumaştan oluşur. Kilimler beş ana Türkmen kabilelerinden birine ait olan karakteristik, renkli desenleri olan yoğun bir baskı işlemesine sahiptir. Kilimler, çizgisel geometrik düzenlemeleri olan desenlerle nitelendirilirler. Kilim dokumacılarının yaşadığı ortam -yerel bitki örtüsü, hayvan ortamı ve çevre- kilim tasarımını oluşturan ipler, resimler ve renklerin birleşimini yansıtır. Türkmen kilimleri yatay ve dikey dokuma tezgahlarında, genellikle farklı renklere boyanmış yün iplerle dokunur. Kilimler, hem yere serilebilir hem de duvar süsü olarak kullanılabilir. Doğum, düğün, dua, anma törenleri içinse özel kilimler dokunur. Kilim yapma sanatı Türkmenlerin sosyal ve kültürel hayatıyla da oldukça iç içe geçmiş durumda ve kültürel kimlik ve birliğin bir işareti olarak görülüyor. Bununla ilgili beceri ve bilgi aktarımı aile içerisinde gerçekleşiyor ve komünite üyeleri sürekli olarak bu geleneğin yaşama gücünü besliyor. Her sene kutlanan Kilim Günü çeşitli komüniteleri bir araya getirerek, sosyal bağ ve iş birliğini güçlendirerek bu geleneksel öğenin aktarımında kilit bir rol oynuyor.
Fars geleneksel kilim dokuması
İranlıların kilim dokumacılığında dünyaca bilinen bir ünü var ve İran'ın güneybatısında yaşayan kilim dokumacıları en önde gelenler arasında. Kilimlik yünü erkekler tarafından ilkbahar ya da sonbahar aylarında kırpılıyor. Kadınlar yünü, yün eğirme kirmanında ipliğe dönüştürürken erkekler yere konan yatay kilim tezgahını inşa ediyor. Çoğunlukla doğal renkler kullanılıyor. Kırmızı, mavi, kahverengi ve beyaz renkler kök boya, çivit otu, marul yaprağı, ceviz kabuğu, vişne kökü, nar kabuğu içeren boya malzemelerinden üretiliyor. Kadınlar tasarım, renk seçme, dokuma ve kendi göçebe hayatlarını kilime aktarmaktan sorumlu. Herhangi bir tasarım olmadan dokuma yaparlar ve bir dokumacı aynı modelden iki kilim yapamaz. Renklendirilmiş ip, kilimin yapılması için yün ağına bağlanıyor. Bitirirken yanlar dikiliyor, fazladan kalan yünler tasarım daha canlı gözüksün diye yakılıyor ve kilim son kez temizleniyor. Tüm bunlar sözlü olarak ve örneklerle aktarılıyor. Anneler kızlarına materyal ve alet kullanım becerisini öğretirken babalar oğullarını yün kırpma ve tezgah yapma konusunda eğitiyor.
Bu yazıların kaynağı UNESCO'nun dünyadaki tüm toplumların yaşayan kültürlerini ve sürdürülebilir gelişmeyi odak noktasına alarak müzik, tekstil, dans, festival, aile, ritüel gibi birçok konu başlığında oluşturduğu Intangible Cultural Heritage adlı listede yer almaktadır. Endonezya batiği, Türkmenistan ve İran kilim dokumaları ile ilgili videoları izlemek için konu başlıklarına eklenmiş linklere tıklayabilirsin.
